Transformacja systemowa a społeczny wymiar kultury w krajach postkomunistycznej Europy, "Miscellanea Posttotalitariana Wratislaviensia" 11/2023, red. nauk. J. M. Banachowicz i A. Matusiak. Współpraca: G. Abrasowicz, ss. 136. (2025)

Transformatywny intelektualista w polskiej tradycji pedagogicznej i politycznej przełomu XIX i XX wieku

2020

Celem artykułu jest rekonstrukcja myśli pedagogicznej i politycznej trzech przedstawicieli polskiej radykalnej inteligencji rozpoczynających swoją działalność na przełomie XIX i XX wieku. Ich poglądy są konfrontowane z założeniami teorii krytycznej, w szczególności pedagogiki krytycznej i koncepcji transformatywnego intelektualisty stworzonej przez Henry' ego Giroux. W artykule dokonano analizy wybranych tekstów Edwarda Abramowskiego, Jana Władysława Dawida oraz Heleny Radlińskiej, skupiając się na ich ocenie ówczesnej sytuacji społeczno-politycznej (w tym edukacji), wizji przyszłości i sposobie przekształcenia rzeczywistości. Szczególną uwagę poświęcono roli nauczyciela w twórczości wymienionych postaci. Powyższe działania pozwoliły na wskazanie punktów stycznych w myśli politycznej i pedagogicznej Abramowskiego, Dawida i Radlińskiej oraz wskazanie na ich przynajmniej częściowe podobieństwo z teorią krytyczną. Słowa kluczowe: historia myśli pedagogicznej, historia myśli politycznej, transformatywny intelektualista,

Postkolonializm a Europa Środkowo-Wschodnia

2008

Kto widział i pamięta jeszcze Nikitę Chruszczowa walącego butem w stół obrad Organizacji Narodów Zjednoczonych? Zdjęcia przywódcy sowieckiego (i jego buta) obiegły cały świat (z wyjątkiem komunistycznego, ze względu na panującą tam cenzurę). Zobaczyłem te zdjęcia po raz pierwszy w latach 80. w telewizji szwedzkiej. Nasunęło mi się wtedy pytanie, które jakby mniej ciekawiło zachodnich komentatorów, interesujących się bardziej skandalem obyczajowym: co wywołało tak gwałtowną reakcję pierwszego sekretarza KPZR? Atak furii, który miał miejsce w 1960 roku podwaŜał wizerunek Chruszczowa jako "wyrozumiałego przywódcy" i dobrotliwego "ojca narodów", waŜny w propagandowej ofensywie Kremla. Co zatem wywołało ten wybuch? OtóŜ, jak się z czasem dowiedziałem, przyczyną była propozycja delegata Filipin, aby forsowany przez Moskwę postulat nadania prawa samostanowienia krajom kolonialnym Trzeciego Świata rozszerzyć takŜe na… kraje Europy Środkowo-Wschodniej. MoŜe to przypadek, ale w tym samym roku naczelny publicysta paryskiej "Kultury" pisał: "Podobnie jak emigranci i polityczni zbiegowie z krajów afroazjatyckich, walczymy o przywrócenie naszej ojczyźnie wolności. Krótko-domagamy się równouprawnienia białych z czarnymi." Później dodawał: "Zarówno apartheid rasowy jak i apartheid ideologiczny są sprzeczne z najelementarniej pojętymi zasadami demokracji. Demokracja bowiem zakłada budowę społeczeństwa wielorasowego i wielopoglądowego" 1. Czy Mieroszewski pragnął w ten sposób uaktualnić znowu kwestię Jałty i "nieelegancki" sposób oddania Polski i innych krajów Europy Wschodniej do dyspozycji sowieckiego imperium w 1945 r.? Sądzę, Ŝe jest to odpowiedź poprawna, co nie znaczy, Ŝe jedyna. Czy przedstawiciel Filipin oraz publicysta "Kultury" mieli

Agnieszka Matusiak, Monika Wolting, Andrzej Polak, Wolność w horyzoncie posttotalitarnym [Freedom on the post-totalitarian horizon], "Miscellanea Posttotalitariana Wratislaviensia" 2020, nr 8, s. 9-17.

Miscellanea Posttotalitariana Wratislaviensia

The authors of this sketch are drawing a panorama of the potential interpretational aspects of understanding the category of freedom in the societies of the post-communist part of Europe. At the same time, they attempt to define the horizon for finding the answer to the identity-forming question that is key for this georegion, i.e. about the essence and the specificity of processes, phenomena and mechanisms of emancipation of culture and societies of post-totalitarian European countries from the legacy of World War II, and particularly its post-Yalta consequences which embedded the countries and nations of Central, East and South-East Europe in the sphere of imperial subordination of Soviet dominance for nearly another half a century.

Polifonia powolnych przemian (Norbert Elias, O procesie cywilizacji. Analizy socjo- i psychogenetyczne, przeł. Tadeusz Zabłudowski i Kamil Markiewicz, Wydawnictwo WAB, Warszawa 2011, s. 645)

Klio. Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym, 2012

„Trzecia Kultura” W Dobie Posthumanizmu I Transhumanizmu

Studia Europaea Gnesnensa, 2018

Since the mid-twentieth century, there has been a discussion in the academy about "two cultures": humanities and sciences and the so-called third culture. In this article I outline the history of this debate. I also present new trends in contemporary humanistic reflection: posthumanism and transhumanism, which are based on interdisciplinary research. I am also describing the projects and the output of several currents of contemporary art: robotic art, bio art and bio-robotic art.

O przezwyciężaniu przeszłości w Europie Środkowo-Wschodniej. Notatki z konferencji

Acta Baltico-Slavica, 2015

Celem konferencji było przemyślenie i poddanie pod dyskusję głównych strategii implementacji polityk pamięci w poszczególnych państwach Europy Środkowo-Wschodniej oraz próba osadzenia ich w kontekście postkomunistycznych przemian kulturowych i politycznych. Jej koncepcja wyrastała bowiem z przekonania, że po upadku Związku Radzieckiego poszczególne republiki czy państwa satelickie powinny przewartościować niejednokrotnie marginalizowane sposoby widzenia i oceny własnej przeszłości. Potrzeba ponownego przemyślenia i zredefiniowania przeszłości zrodziła istotne pytania tożsamościowe, w tym pytanie o kształt państwa narodowego, kształt pamięci kulturowej, kryteria przynależności do wspólnoty, relacje z mniejszościami czy z nowymi państwami ościennymi. Ze względu na zróżnicowanie specyfiki przemian w poszczególnych państwach doszły one do głosu w różnym stopniu, a niekiedy nie ujawniły się wcale (przypadek Białorusi). W czterech sekcjach tematycznych wystąpiło 22 prelegentów. Dyskusji naukowej towarzyszyły dwie debaty publiczne i prezentacja Białoruskiego Archiwum Historii Mówionej.

Tomasz z Uniejowa i środowisko uniejowskich „litterati” w późnym średniowieczu

Biuletyn Uniejowski

Tomasz z Uniejowa, notariusz publiczny i pleban w Wieleninie, należał do środowiska mieszczańskich „litterati”, czyli ludzi, którzy na co dzień posługiwali się pismem. W artykule ukazano znane źródłowo fragmenty z jego życia na tle środowiska w którym działał i jego relacje z otoczeniem.

Multikulturalizm. Paradygmaty współczesnej niemieckiej debaty publicystycznej na przykładzie „Frankfurter Allgemeine Zeitung”

25 lat niemieckiego zjednoczenia. Bilans ćwierćwiecza, 2017

Krytyka postkolonialna, literacka aksjologia, literatura serbska

Porównania, 2015

W pracy analizowana jest zależność między założeniami aksjologicznymi krytyki postkolonialnej a kryteriami wartościującymi, przyjętymi w opisie literatury. Główna teza tekstu głosi, że badania postkolonialne, uznające obecne w literaturze współczesnej kryteria wartościujące jako represywne w sensie politycznym, jednocześnie same przyjmują kryteria zaangażowania politycznego, jako relewantne narzędzie służące ocenie wartości tekstu literackiego. W części końcowej pracy przedstawiono rozważania poświęcone wpływowi specyfiki badań postkolonialnych na stan literatury i krytyki literackiej. Przedstawiono tu trzy wnioski: 1) literatura serbska musi się stać literaturą hybrydyczną, aby mogła się przyjąć na gruncie postkolonialnej koncepcji literatury, co oznacza, że powinna się wyzbyć swojego narodowego przedznaku; 2) postkolonialna koncepcja literatury zainicjuje w literaturze serbskiej przesunięcia tematyczne na korzyść sytuacji hybrydycznych-czyli afirmacji Megalopolis ze strony przybyszów z prowincji; 3) koncepcja literatury postkolonialnej doprowadzi do zideologizowania krytyki literackiej za pośrednictwem fenomenu krytyki inkwizycyjnej, czyli takiej, której punkt wyjścia stanowi aprioryczna niższość moralna tekstu literackiego. ________________ 1 Tekst jest zmienioną wersją artykułu, który ukazał się w tomie: Srpska književna kritika i kulturna polityka u drugoj polovini XX veka.

Razem czy osobno? Instytucjonalizacja etnicznych podmiotów politycznych w Galicji Habsburskiej na przełomie XIX I XX wieku

Społeczeństwo. Edukacja. Język, 2017

www.sej.pwszplock.pl Obiektem badań, podejmowanych w artykulie, stały się procesy polityczne, zachodzące w Galicji Habsburskiej, związane z konsolidacją państwa oraz wspólnot etnicznych i wyznaniowych, tworzenie przez te ostatnie podmiotów politycznych, których działalność -w celu ochrony praw i interesów grup -określała specyfikę oraz tendencję w uprawianiu polityki publicznej. Ukraińska, polska, żydowska, niemiecka wspólnoty w Galicji były jednymi z największych w Imperium Habsburgów i stały się aktywnymi uczestnikami stosunków międzyetnicznych na obszarze Imperium. Analiza polityki narodowościowej tego okresu świadczy